„Biljka koja najavljuje kraj ljeta i dolazak hladnijih dana“
Mrazovac je višegodišnja zeljasta biljka visine 20-40 cm, sa krtolastom, jajastom smeđom lukovicom. Iz njenog latinskog (autumnale – jesenji), a i narodnog imena, zaključujemo da se radi o biljci koja cvjeta u jesen, od avgusta do oktobra, kada se iz zemlje razvija 1-5 ružičastih cvjetova. Njeni cvjetovi su slični cvjetovima kaćuna (Crocus sp.) pa je često i zovu jesenji kaćun. Ovo je biljka koja cvjeta bez listova jer se njeni izduženi, mesnati i tamnozeleni listovi kao i plodovi razvijaju u proljeće. Široko je rasprostranjena biljka, zastupljena od nizijskog do predplaninskog pojasa. Najčešće se javlja na pašnjacima, vlažnim i močvarnim livadama.
Mrazovac je izuzetno toksična biljka kako za čovjeka tako i za životinje, ali je i biljka koja ima ljekovita svojstva. Njeno dejstvo je slično dejstvu arsena pa je zato i nazivaju „biljka arsen“. Svi djelovi mrazovca su toksični, sadrže alkaloide, a od njih je najznačajniji i najtoksičniji kolhicin koji se nalazi u sjemenu, lukovicama i cvijetu. Ovaj alkaloid izaziva trovanje koje u krajnjem slučaju može dovesti do zastoja disanja i smrti. Sa druge strane ovaj alkaloid ima i ljekovita svojstva, zaustavlja diobu ćelije tj. ima dejstvo slično citostaticima pa se koristi kao sirovina u farmaceutskoj industriji i primjenjuje u terapiji za liječenje leukemije, kod karcinoma kože i dr. Još od XVIII vijeka mrazovac se koristi u obliku tinkture za liječenje astme, reumatskih oboljenja, gihta.
Zbog sličnosti često se desi da ljubitelji prirode i zdravog načina ishrane u proljeće prilikom sakupljanja samoniklog ljekovitog bilja listove sremuša (Alium ursinum L.) zamijene listovima mrazovca i tako se slučajno otruju. Osnovna razlika između listova ove dvije biljke je ta što listovi sremuša kada se protrljaju imaju karakterističan miris na bijeli luk. Kako se radi o jednoj jestivoj (sremuš) i drugoj toksičnoj (mrazovac) biljci nije preporučljivo njihovo sakupljanje bez prethodne konsultacije ili prisustva dobrog poznavaoca ovih biljaka (botaničar, fitoterapeut, farmaceut). Mrazovac se može zamijeniti i kaćunom. Razlika između ovih biljaka je ta da kaćun cvjeta krajem zime i u rano proljeće dok se cvjetovi mrazovca javljaju u jesen.
I pored toga što je jedna od najtoksičnijih biljaka u Evropi mrazovac, zahvaljujući svojim dekorativnim cvjetovima, često nalazi primjenu u hortikulturi.
Dr Nada Bubanja
16.11.2021
